dr hab. inż. Marek Kulisz prof. PANS w Nysie

Zewnętrzne problemy bezpieczeństwa wewnętrznego UE w ramach II filaru

Zagadnienia:

• UZE
• Europejska Strategia Bezpieczeństwa;
• Zarządzanie pomocą zewnętrzną w ramach EuropeAid;
• Misje policyjne i prawne;
• Zwalczanie terroryzmu.

Unia Zachodnioeuropejska (UZE)

ü  Idea powołania organizacji zrodziła się w 1948r. 17 marca 1948r.
w Brukseli Francja, Wielka Brytania i państwa Beneluxu (Holandia, Belgia, Luksemburg), podpisały Traktat o współpracy gospodarczej, społecznej i kulturalnej oraz o wspólnej obronie (Unia Zachodnia);

ü  W 1949r. (po podpisaniu Traktatu Północnoatlantyckiego) Organizacja Traktatu Brukselskiego przekazała NATO swoje zadania wojskowe;

ü  Na mocy Układów Paryskich (podpisanych 23 października 1954r.) do organizacji przyłączyły się RFN i Włochy, a organizację przemianowano na Unię Zachodnioeuropejską;

ü  W 1990 roku UZE powiększyła się o Hiszpanię i Portugalię, a w 1995 roku o Grecję;

ü  W 1994r., wraz z ośmioma innymi państwami regionu, Polska stała się partnerem stowarzyszonym UZE - w 1999r. uzyskaliśmy status członka stowarzyszonego UZE…

ü  Wszystkie państwa należące do UZE były jednocześnie członkami Unii Europejskiej i NATO.

ü  Istota organizacji zapisana została w zmodyfikowanym Traktacie Brukselskim w artykule V:

„W przypadku gdy jedna z umawiających się Wysokich Stron stanie się obiektem zbrojnej agresji w Europie, pozostałe udzielą jej – zgodnie z art. 51 Karty ONZ - pomocy i wsparcia wszelkimi dostępnymi sposobami środkami wojskowymi oraz innymi”.

ü  Zgodnie z art. IV, działania te miały być podejmowane we współpracy z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego - Strony zmodyfikowanego Traktatu Brukselskiego miały obowiązek przyjścia państwu napadniętemu z pomocą wojskową – zależność od NATO!

ü  W 1999r. w Hotelu w mieście Petersberg niedaleko Bonn przyjęto do realizacji przez UZE zbiór zadań z zakresu polityki bezpieczeństwa (tzw. misje petersberskie):

• zadania humanitarne, w tym ratownicze;
• misje pokojowe;
• misje zarządzania sytuacjami kryzysowymi.

ü  1 listopada 1993r. wszedł wżycie Traktat o Unii Europejskiej (TUE) - Traktat z z Maastricht;

„Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa obejmuje wszystkie te kwestie, które są związane z bezpieczeństwem UE łącznie z docelowym określeniem wspólnej polityki obronnej, która mogłaby z czasem prowadzić do wspólnej obrony”.

ü  Jako instytucję odpowiedzialną za realizację polityki bezpieczeństwa UE wyznaczono UZE, nazwaną „integralną częścią rozwoju UE”;

ü  1 maja 1999r. wszedł w życie Traktat z Amsterdamu zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie oraz niektóre związane z nimi akty – w rozdziale V Traktat podtrzymuje postanowienia z Traktatu z Maastricht - misje petersberskie zostały włączone do zadań Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE;

ü  Na mocy Traktatu amsterdamskiego utworzono urząd Wysokiego Przedstawiciela Unii Europejskiej do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

ü  Zgodnie z decyzją UE z Kolonii i Helsinek (czerwiec i grudzień 1999) oraz Feira (czerwiec 2000), większość dotychczasowych zadań UZE została przejęta przez UE;

ü  Od 2000r. kraje „15” tworzyły swoje struktury polityczno-wojskowe
w celu uzyskania zdolności do prowadzenia operacji kryzysowych (misji zarządzania kryzysami, w tym przywracania pokoju, misji podtrzymania pokoju, a także misji humanitarnych i ewakuacyjnych);

ü  13 listopada 2000r. na mocy Deklaracji Marsylskiej przyjętej przez Radę Ministrów UZE – UZE przestaje istnieć;

ü  Traktat założycielski UZE z 1948r. nie został wypowiedziany, zatem UZE w formie szczątkowej (23-osobowy sekretariat) istniała do chwili, kiedy zadania sztabu UZE przejął sztab wojskowy UE w ramach Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE.

ü  W kwietniu 1999 r. na szczycie NATO w Waszyngtonie określono ramy Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (PBIO)

ü  Na szczycie UE w Kolonii 3-4 czerwca 1999r. przemianowaną ją na Wspólną Europejską Politykę Bezpieczeństwa i Obrony (European Security and Defence Policy, ESDP);

ü  Instytucjami Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony są:

• Instytut Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem – niezależna jednostka naukowa z siedzibą w Paryżu, która działając na zasadzie think tanku zajmuje się badaniem istotnych z punktu widzenia UE zagadnień związanych z bezpieczeństwem, a także stanowi forum wymiany poglądów nt. kluczowych kwestii bezpieczeństwa w Europie;
• Centrum Satelitarne Unii Europejskiej - działa od stycznia 2002r.
  w Torrejón de Ardoz w Hiszpanii jako agencja odpowiedzialna za przetwarzanie i dostarczanie informacji pochodzących z analiz obrazów satelitarnych - wspieranie procesów decyzyjnych WPZiB UE;
• Europejskie Kolegium Bezpieczeństwa i Obrony - sieć instytucji
  w UE w celu szerzenia wiedzy dotyczącej WPBiO (dawniej: EPBiO) wśród personelu cywilnego i wojskowego – ściśle współpracuje z Instytutem Studiów nad Bezpieczeństwem;
• Europejska Agencja Obrony  - powstała w 2004 r. w celu poprawy zdolności obronnych, wspierania badań, czy koordynacji zamówień uzbrojenia i przemysłu obronnego UE.

ü  Celem EPBIO było zwiększenie bezpieczeństwa w Europie, ale w ramach NATO zaś WEPBIO stanowić miała europejski filar Sojuszu razem z UZE;

ü  WEPBIO stała się elementem Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB), czyli drugiego filaru Unii Europejskiej, choć uważana była powszechnie za nieformalny czwarty filar UE.

ü  Wspólna Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony została podzielona na trzy komponenty:

• Zarządzanie kryzysem militarnym;
• Zarządzanie kryzysem cywilnym
• Przeciwdziałanie konfliktom.

Uwaga: dwa pierwsze tworzą tzw. misje petersberskie – ujęte jako tytuł V traktatu z Maastricht

ü  Sukces ESDP zależał od ścisłej współpracy z NATO, gdyż aby uniknąć duplikacji ustanowiono, iż UE korzystać będzie z militarnych i operacyjnych zasobów NATO;

ü  Traktat amsterdamski (1999) wprowadził procedurę wzmocnionej współpracy (misje petersberskie włączone do UE), a Traktat nicejski (2001) zezwolił na jej zastosowanie powołując Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa w składzie przedstawicieli MSZ krajów członkowskich - obowiązki Komitetu to:

• monitorowanie sytuacji międzynarodowej w zakresie WPZiB;
• wkład w stanowienie ogólnego kursu WPZiB;
• monitorowanie implementacji decyzji Rady UE.

ü  1 grudnia 2009r. wszedł w życie Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (tzw. Traktat reformujący UE) – Traktat ustanawia stanowisko wysokiego przedstawiciela Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa;

ü  Do 2009 r. obowiązywał podział UE na filary:

• I - Wspólnota Europejska (unia gospodarcza) - wspólny rynek, wspólna polityka rolna i strukturalna, unia walutowa i rozwój regionów;
• II - Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (unia polityczna) - UE w stosunkach zewnętrznych występuje jako jeden podmiot;
• III - Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych (unia policyjno-sądownicza) - wspólne rozwiązywanie problemów imigracji, przestępczości zorganizowanej, terroryzmu i patologii społecznych;

ü  Od wejścia w życie traktatu lizbońskiego podział UE na filary został zniesiony;

ü  Od 2009 r. nie ma mowy już o EPBIO, czy WEPBIO – mowa jest jedynie o Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

Europejska Strategia Bezpieczeństwa

ü  Przyspieszenie w tworzeniu Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa
i Obrony miało miejsce bezpośrednio po ataku na WTC.

ü  Unia Europejska stała się globalnym graczem, powinna podejmować odpowiedzialności za bezpieczeństw - na czerwcowym szczycie
w Salonikach 2003 r. zaprezentowano koncepcję Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa;

ü  12 grudnia 2003r. Rada Europejska na szczycie w Brukseli przyjęła ESB w celu przeciwdziałania i zwalczania nowych wieloaspektowych zagrożeń;

ü  Zagrożeniami dla bezpieczeństwa Europy uznano:

• terroryzm;
• proliferację broni masowego rażenia;
• konflikty regionalne (w odległych regionach);
• rozpad państw;
• przestępczość zorganizowaną.

ü  ESB – cele strategiczne:

1. Odpowiedź UE na zagrożenia:

• W odpowiedzi na atak na WTC: europejski nakaz aresztowania, przeciwdziałanie finansowaniu terrorystów oraz porozumienie w sprawie wzajemnej pomocy prawnej z USA;
• Rozprzestrzenianie broni masowego rażenia - wzmocnienie Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, środków zaostrzających kontrolę eksportu oraz zwalczających nielegalne przewozy i niedozwolone zaopatrzenie;
• Konflikty regionalne – przywrócenia równowagi w państwach, które uległy rozpadowi, w tym na Bałkanach, w Afganistanie i w Demokratycznej Republice Konga.

1. Budowanie bezpieczeństwa w naszym sąsiedztwie.
2. Porządek międzynarodowy oparty na skutecznym multilateralizmie (koordynowanie polityki przez państwa członkowskie).

Stała współpraca strukturalna

ü  11 grudnia 2017 r. Rada (na podstawie art. 42 ust. 6 oraz art. 46 TUE, a także Protokołu nr 10 w sprawie stałej współpracy strukturalnej) przyjęła decyzję ustanawiającą Stałą Współpracę Strukturalną (PESCO – Permanent Structured Cooperation);

ü  PESCO to mechanizm umożliwiający państwom członkowskim nawiązanie stałej współpracy w dziedzinie rozwijania zdolności obronnych, inwestowania w te same projekty obronne oraz zwiększanie wkładu i gotowości operacyjnej swoich sił zbrojnych;

ü  Decyzja Rady ustanawiająca PESCO zawiera:

• listę uczestniczących państw członkowskich (25 państw)
• wykaz wspólnych zobowiązań podjętych przez te państwa m.in. w zakresie systematycznego zwiększania realnych budżetów obronnych z myślą o zrealizowaniu uzgodnionych celów
• ustalenia co do zarządzania PESCO, przewidujące szczebel nadrzędny, który utrzyma spójność i ambicje założeń i będzie uzupełniany konkretnymi procedurami zarządzania na poziomie projektów.
• rozwiązania administracyjne (m.in. dotyczące sekretariatu PESCO) i finansowe.

ü  Przystąpienie do stałej współpracy strukturalnej jest możliwe dla każdego państwa członkowskiego;

ü  Państwa pragnące brać udział w stałej współpracy strukturalnej notyfikują swój zamiar Radzie i Wysokiemu Przedstawicielowi Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa;

ü  Decyzje inne niż dotyczące potwierdzenia uczestnictwa lub zawieszenia państwa podejmowane są jednomyślnie;

ü  Współpraca w ramach Europejskiej Agencji Obrony pozwala na ocenę wkładu państw członkowskich biorących udział w stałej współpracy strukturalnej;

ü  Wg prognoz SIPRI do 2024 r. kraje UE zwiększą wydatki na cele obronne do 2% PKB (dodatkowe 97 miliardów euro) – 25% powinno być przeznaczone na sprzęt;

ü  Rada uruchomiła Europejski Fundusz Obronny z budżetem 5,5 miliarda euro rocznie;

ü  Już istniejące europejskie siły wielonarodowe (np. Eurokorpus) mogą być objęte współpracą w ramach PESCO.

Misje policyjne i prawne

ü  Tworzenie misji policyjnych i prawnych w państwach trzecich jest wyrazem realizacji celów Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (art. 11 TUE), a odbywa się przez podjęcie wspólnych działań o charakterze operacyjnym, dzięki nim określany jest zasięg, cele, zakres i środki, jakie mają być oddane do dyspozycji Unii, warunki wprowadzania ich w życie oraz - w razie potrzeby - czas ich trwania (art. 14 TUE).

ü  Chodzi przede wszystkim o:

• ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów,
• umacnianie bezpieczeństwa Unii we wszelkich formach,
• utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty NZ oraz Aktu Końcowego z Helsinek i celami Karty Paryskiej Nowej Europy (listopad 1990), w tym dotyczącymi granic zewnętrznych;
• rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego, a także poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności.

Zwalczanie Terroryzmu w UE

ü  Grupa Robocza do spraw Terroryzmu (Working Party on Terrorism) — grupa utworzona w 1993 r. jako organ przygotowawczy Rady UE zajmujący się przeciwdziałaniem terroryzmowi w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego UE.

ü  Komitet Współpracy Operacyjnej w zakresie Bezpieczeństwa Wewnętrznego Unii Europejskiej – organ utworzony w 2010 r. na mocy art. 71 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

ü  Koordynator UE do spraw przeciwdziałania terroryzmowi

ü  Wspólne Centrum Sytuacyjne Unii Europejskiej

ü  Europejski Urząd Policji — Europol

ü  Strategia UE w zakresie zwalczania terroryzmu – przyjęta przez Radę UE podczas posiedzenia w dniach 1-2 grudnia 2005 r. – głównym celem jest zwalczanie terroryzmu w skali globalnej z poszanowaniem praw człowieka i uczynienie Europy bezpieczniejszą oraz umożliwienie jej obywatelom korzystania z wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

ü  Strategia wyróżnia cztery rodzaje działań:

• Zapobieganie – dotyczy powstrzymywania osób przed wstępowaniem w szeregi organizacji terrorystycznych i podejmowania/wspierania działalności o takim charakterze. Ma odnosić się do istotnych czynników i przyczyn radykalizacji i rekrutacji, zarówno w Europie jak i poza nią;
• Ochrona – dotyczy maksymalnego zabezpieczenia obywateli i ważnych obiektów przed atakiem o charakterze terrorystycznym. Obejmie też wzmocnienie bezpieczeństwa granic, transportu i infrastruktury krytycznej;
• Ściganie – będzie prowadzone zarówno w granicach UE jak i w wymiarze globalnym, obejmuje wszelkie działania wymierzone w terrorystów mające na celu rozbicie ich organizacji, pozbawienie możliwości działania (broń, fundusze, środki komunikacji etc.) oraz postawienie ich przed wymiarem sprawiedliwości;
• Reagowanie – odnosi się do działań mających na celu skuteczne zarządzanie kryzysowe i minimalizację skutków zamachu, a także pomoc ofiarom.